Wat is expliciteren? Het bewust maken en verduidelijken van aannames, verwachtingen en doelen, is een essentiële praktijk voor succesvol teamwork. In teams is heldere communicatie van cruciaal belang, en expliciteren bevordert transparantie en begrip tussen teamleden. Expliciteren begint met het uitspreken van impliciete aannames. Teamleden hebben vaak verschillende achtergronden en ervaringen, wat kan leiden tot verschillende verwachtingen. Door deze verwachtingen expliciet te maken, vermijdt het team misverstanden en bevordert het een gedeeld begrip.
Wat is eigenlijk de kracht expliciteren? Het duidelijk maken van wat heb ik nodig, wat vind ik belangrijk en daar taal aan geven. Wat je vaak ziet in groepen mensen die met elkaar samenwerken, zijn veel aannames. We gaan maar aan de slag en dan zien we wel wat we tegenkomen. Maar wat nu als je aan de voorkant al bespreekt: wat heb ik nodig? Wat heb ik nodig om me veilig te voelen? Wat heb ik nodig om mijn vuurtje te laten branden? Of wat heb ik nodig in een groep? En als je daarover met elkaar in gesprek gaat, ontstaat vaak openheid. Het onzichtbare wordt zichtbaar. Stel iemand vertelt over zichzelf dat hij of zij tijd nodig heeft om na te denken over dingen en daarna actie te nemen terwijl een ander vertelt dat hij of zij er juist van houdt om de vaart erin te houden en de leiding te nemen. Doordat het taal krijgt, is er meer begrip en minder irritaties. Dit moet kunnen vanuit vertrouwen en ook met de nodige reflectieve vaardigheden. Oefening baart kunst en dit soort processen kunnen heel goed door een supervisor begeleid worden. Ook kan het expliciteren door spellen, beelden en/of kaarten worden voorbereid en gefaciliteerd. Je bent van tevoren met aandacht, rust en ruimte bezig voordat je aan de slag gaat.
Teams die zonder expliciteren aan de slag gaan, kunnen op een gegeven moment vastlopen. Er is onderling veel onduidelijk en iedereen wijst naar elkaar. Als er dan een teamcoach komt, is de eerste vraag: wat heb je op voorhand gedaan om te weten wat elkaars ‘gebruiksaanwijzing is’? Als je van tevoren tijd en aandacht voor dat deel had genomen, hoef je niet achteraf bij te sturen door een teamcoach erbij te halen.
Oefeningen
‘Stel je nasty self voor’
Een mooie manier om op tijd duidelijk te krijgen waarom je ‘vervelend of vermijdend, chaotisch gedrag’ laat zien. Hoe ziet die nasty self eruit? En wat heeft die nasty self nodig? Wat moeten we wel doen en wat moeten we niet doen? Dat is vaak voldoende om erkenning en rust te krijgen. Als het al een keer gezegd is en je benoemt het op het moment dat er iets gebeurt: ‘je zei toen al … is dit nu zo’n moment?’ Dan is het laagdrempelig en voelt iemand zich minder aangesproken. Dat blijven oefenen, vraagt discipline.
‘Leren expliciteren door te experimenteren.’
Spreek uit wat je graag wilt, wat je gebruiksaanwijzing is, wat je verlangens zijn, wat je belangrijk vindt, waar je op ‘uit’ gaat. En welke vragen zou je je omgeving kunnen stellen? Zo van hé, hoe werkt dat voor jou? Wat zijn jouw triggers? Waar ga jij juist van ‘aan’?
Wat voor effect heeft expliciteren? Je leert mensen beter kennen en zien dat iedereen andere dingen nodig heeft op een ander moment. En bewustwording dat gedrag in relatie tot de context is en dus tijdgebonden. Het is een proces dat in beweging is. Het is niet altijd jouw gebruiksaanwijzing, maar je ontwikkelt jezelf ook.
Wat levert expliciteren op? Betere samenwerking, zelfreflectie, het faciliteren van het diepere leren met elkaar, zelf leren van vaardigheden. Mensen worden steeds specifieker naar elkaar. Mensen worden daardoor steeds duidelijker over wat ze nodig hebben en wat hun verlangens zijn. Dat vinden organisaties soms ingewikkeld.
‘Als je expliciet maakt wat je graag wilt, kunnen andere mensen met je meedenken.’
Wat kost expliciteren? Je zult jezelf een stukje moeten willen leren kennen. En je moet bereidheid hebben om de ander te leren kennen. Maar als je dat vooraf doet, voelt het alsof het veel tijd en energie kost, maar uiteindelijk levert het je tijd op. En het kan spannend zijn om jezelf te laten zien. Daar heb je moed voor nodig. Want kwetsbaarheid tonen, kan ook voelen als gevaar. Daar kun je stapsgewijs werken.
Tips expliciteren
- Welk doel heiligt welk middel?
- Bedenk dus goed wat wil ik? In de groep? In de organisatie. Is dit dan het middel of is er iets anders nodig?
- Kijk heel goed waar je naartoe wilt. Ben ik de enige die het wil? Of is het iets van de groep? De organisatie? Goed om dat te expliciteren.
- Heel veel dingen kun je stap voor stap zo vanzelfsprekend maken dat het geen moeite meer kost en juist veel oplevert.
Hoe ziet het eruit als ergens werkt of leeft waar expliciteren heel normaal is? Mensen die zich uitspreken, op een rustige manier, mensen die elkaar bevragen, in een cultuur van ontwikkeling, die elkaar faciliteren, waar iedereen zichzelf kan zijn, dat je met elkaar doet ipv met elkaar over hebt.
Hoe beter je wordt in expliciteren, hoe meer je in gesprek gaat om helderheid te scheppen en minder in aannames terug te vallen. Wat wordt niet gezegd, maar voel ik wel? Neem de tijd om wat onderwater speelt naar boven te krijgen. Niet wachten tot er spanning op zit, maar ver daarvoor al expliciete vragen stellen om die samenwerking bij voorbaat al soepel te laten verlopen. Dan bouw je op een relaxte manier aan een prettige manier van samenwerken.
Summer nam over dit boeiende onderwerp een waardevolle podcast met Adrianne van Doorn op. Je luistert hem hier!