Hoe kun je nu met een systemische bril kijken naar vraagstukken waarmee jij te maken hebt? Het blijkt dat we niet altijd even effectief naar situaties kijken en dat vragen zich blijven herhalen. We hebben de neiging om problemen die we willen oplossen te individualiseren. Oftewel: we halen er een element uit en gaan dat proberen te fiksen. Maar dat element gaat weer terug in het gezin, school, buurt, woongroep, werk etc. Dat betekent: een mens is altijd in verbinding met zijn omgeving. Dus de een mens ‘fiksen’ of daar een gedragsmatige of cognitieve benadering voor bedenken, wil niet altijd zeggen dat dat ook effect heeft.
Oké, de systemische bril heeft ook niet altijd de waarheid in pacht, maar het kan wel helpen om anders te kijken naar de vraag waarmee je te maken hebt. Want de manier waarop je kijkt maakt enorm veel uit. Kijk je bijvoorbeeld vanuit een tekort? Bijvoorbeeld: loopt het niet lekker, omdat iemand competenties mist? Dan kun je aan de slag gaan met het versterken van die competenties en vaardigheden. Of misschien heeft het vraagstuk waarmee je te maken heeft een gebrek heeft aan relaties of verbinding? Dat de relatie om herstel vraagt. Een mens is in staat om veel meer te leren als hij zich geliefd en verbonden voelt met anderen. We zijn in de meeste gevallen geen individuele, op zichzelf staande, autonome wezens, nee, we worden enorm beïnvloed door onze omgeving, waar we zijn en dus ook door de relaties die we wél en niet hebben.
Dat betekent ook dat de manier waarop je kijkt heel context-gebonden is. Je kunt op verschillende manieren naar gedrag of uitspraken kijken. Bijvoorbeeld: ik ben hongerig. In relatie tot een land waarin weinig eten is en men ondervoed is en er echt letterlijk honger is, is het totaal anders dan wanneer jij ‘hangry’, omdat je te weinig hebt gegeten en je kunt ook hongerig naar informatie zijn. Allemaal bekeken van uit een andere context.
De manier waarop je kijkt, is dus bepalend. Maar hoe kijk je nu meer systemisch? Hoe kun je dat meenemen in je werkzaamheden en daarvan leren? Deze eerste stappen in het systemisch perspectief kunnen je helpen.
‘Ieder mens is onderdeel van systemen’
1. Jouw systeem van herkomst is hoe dan ook bepalend voor nu. Het nemen en accepteren van je gezin van herkomst is altijd de allereerste stap om zo ontspannen mogelijk te kunnen leven. Dit is bij veel mensen niet het geval, waardoor er onrust en angst kan zijn, misschien een tekort aan iets. Als je niet accepteert dat dit bij jou en jouw herkomst hoort, sluit je iets van jezelf uit. Het systeem waar je vandaan komt, is dus bepalend voor het nu. Dat betekent niet dat je alles goed hoeft te vinden, maar het begint bij acceptatie dat het zo is. Bijvoorbeeld: een jeugdige die bij je komt, ervaart veel stress en strijd in het gezin. Kun je hem of haar leren om zijn of ouders te accepteren? Dat het volwassenen zijn, die zelf worstelen met herhalende patronen. Ouders staan weer in relatie met hun gezin van herkomst. Alles zit in je rugzak, draag deze, en probeer ‘m niet af te snijden.
2. Geen oordeel over goed of fout, maar het systemische perspectief weet wel wanneer het loopt en wat de belemmeringen zijn. Want belemmeringen zeggen iets over de onderstroom, de relatie, de ordening de energie weglekt. Als het stroomt, ga je kijken naar: wat werkt hier? Wat zijn de hulpbronnen? Je kunt gebruikmaken van oplossingsgerichte technieken om positief te vertalen. Reframen. Bijvoorbeeld: iemand spreekt uit dat hij of zij het niet snapt en er lang mee bezig is. Dan is de positieve vertaling: je vindt het belangrijk om zorgvuldig te zijn, dus wilt graag daarom de tijd nemen. Kijk wat die informatie, zonder oordeel, met de ander doet. En in het contact. Je zegt dus niet wat niet gebeurt, maar zegt wat er wel is.
3. Persoonlijke reflectie. Heb jij tijd en aandacht voor jouw systemische wijsheid? Hoe is je bril? Hoe heeft jouw stam/gezin van herkomst invloed op de keuzes van nu? En als je daarbij stilstaat, welke informatie geeft jou dat? Is het zichtbaar voor je? Deze elementen zijn van groot belang, als je meer systemische wijsheid wilt toepassen, want jij neemt jezelf mee.
Systemische oefening
Visualiseer eens in de vraagstukken waar je voor staat rondom een cliënt, een jeugdige, een gezin, inwoner, hulpvrager, eens een tafel waar iedereen die belangrijk voor die persoon is, aan zit. Met hun eigen perspectief. En kijk dan ook hoe alle wijsheden, positief en negatief, een rol hebben. Als je met een systemische bril kijkt, heb je meer kans, als je dit vaker doet, dat je tot gezamenlijke besluiten komt en meer recht doet aan je rol en positie. Hoe jij van belang bent in het vraagstuk en leven van de ander
Meer tips over hoe je systemisch kunt kijken naar vraagstukken? Lees ook de andere artikelen in dit drieluik: Drieluik: Systemische wijsheid in het sociaal domein en jeugdhulp (2) en Drieluik: Systemische wijsheid in het sociaal domein en jeugdhulp (3)