Hoe kun je nu met een systemische bril kijken naar vraagstukken waarmee jij te maken hebt? Het blijkt dat we niet altijd even effectief naar situaties kijken en dat vragen zich blijven herhalen. We hebben de neiging om problemen die we willen oplossen te individualiseren. Oftewel: we halen er een element uit en gaan dat proberen te fiksen. Maar dat element gaat weer terug in het gezin, school, buurt, woongroep, werk etc. Dat betekent: een mens is altijd in verbinding met zijn omgeving. Dus de een mens ‘fiksen’ of daar een gedragsmatige of cognitieve benadering voor bedenken, wil niet altijd zeggen dat dat ook effect heeft.
Oké, de systemische bril heeft ook niet altijd de waarheid in pacht, maar het kan wel helpen om anders te kijken naar de vraag waarmee je te maken hebt. Want de manier waarop je kijkt maakt enorm veel uit. Kijk je bijvoorbeeld vanuit een tekort? Bijvoorbeeld: loopt het niet lekker, omdat iemand competenties mist? Dan kun je aan de slag gaan met het versterken van die competenties en vaardigheden. Of misschien heeft het vraagstuk waarmee je te maken heeft een gebrek heeft aan relaties of verbinding? Dat de relatie om herstel vraagt. Een mens is in staat om veel meer te leren als hij zich geliefd en verbonden voelt met anderen. We zijn in de meeste gevallen geen individuele, op zichzelf staande, autonome wezens, nee, we worden enorm beïnvloed door onze omgeving, waar we zijn en dus ook door de relaties die we wél en niet hebben.
Dat betekent ook dat de manier waarop je kijkt heel context-gebonden is. Je kunt op verschillende manieren naar gedrag of uitspraken kijken. Bijvoorbeeld: ik ben hongerig. In relatie tot een land waarin weinig eten is en men ondervoed is en er echt letterlijk honger is, is het totaal anders dan wanneer jij ‘hangry’, omdat je te weinig hebt gegeten en je kunt ook hongerig naar informatie zijn. Allemaal bekeken van uit een andere context.
De manier waarop je kijkt, is dus bepalend. Maar hoe kijk je nu meer systemisch? Hoe kun je dat meenemen in je werkzaamheden en daarvan leren? Deze eerste stappen in het systemisch perspectief kunnen je helpen.
‘Ieder mens is onderdeel van systemen’
- Maak kennis met de systemische principes (BOBI)
- Binding. Alles wat verbinding heeft, wil in verbinding zijn. En als je jezelf de vraag stelt: welke relaties zijn er? Waar komen ze vandaan? Klopt de verbinding nog? Heeft iedereen een plek aan tafel die een plek zou moeten hebben?
- Ordening. Wat en wie was er als eerst? En past dat bij de natuurlijke hiërarchie? Bijvoorbeeld: problemen die ontstaan: waar en wanneer zijn ze ontstaan? Je gezin van herkomst komt altijd als eerst. Als je volwassen bent en je hebt je eigen gezin, dan wordt dat het eerste systeem. Is er een scheiding? Dan is het nieuwe gezin het eerste systeem en heeft voorrang op het oude systeem. Dit kán dus gedoe opleveren in de natuurlijke ordening. Of als er vraagstukken zijn in een systeem waarbij iemand door langdurig overwerken en stress opgebrand raakt en het werksysteem dus op de eerste plek is komen te staan, voor het gezinssysteem dat dat gedoe oplevert. Want dat systeem, wat je basis is, zal altijd op 1 moeten staan. Dus als je kijkt vanuit de systemische bril: klopt de ordening en is het logisch dat er gedoe ontstaat?
- Balans. Is er aandacht voor de balans? Dit gaat over geven en nemen. Is dat in balans? Want als je te veel geeft of te veel neemt, kan dit een disbalans geven. Wat is er niet balans? Waar wordt te veel gegeven en waar wordt te veel genomen. Waar is te veel doen en waar te weinig rust?
- Insluiten. Hierin wordt van jou een meerzijdige, partijdige houding verwacht. Dat betekent dat je naast de verschillende perspectieven in het systeem kunt staan. Dus zonder mening en oordeel. En dat de mensen die misschien onbewust belangrijk zijn voor het vraagstuk, een plek krijgen aan tafel hebben.
- Hoe je vanuit systemische wijsheid beter kunt werken, gaat dus over: binding, ordening, balans én het insluiten (BOBI). Dat vraagt van jou, als professional, een houding van meerzijdige partijdigheid. Werk je met sociale vraagstukken dan herken je misschien dat je terugkerende vragen krijgt. Je hebt dan vanuit systemisch perspectief te maken met een patroon. En patronen zijn vaak gerelateerd aan familiedynamieken, aan loyaliteiten die diep liggen. Maar soms ook aan organisaties, waar je trouw en loyaal aan bent. Vaak ontstaat door die loyaliteit een patroonherhaling en daarmee terugkerende vraagstukken. Wil je meer weten hoe je patronen doorbreekt? Kun je naast systemische wijsheid ook het boek ‘Patronen doorbrekend’ lezen. Voor nieuwe inzichten, zelfreflectie en bewustwording.
- Hoe doen we het samen in verbinding? Is er ruimte voor groepsreflectie? Je bent onderdeel van een team en organisaties en daar gelden ook BOBI-principes. Kun je het daar met elkaar over hebben? Ook bij integrale samenwerking, wanneer er met andere organisatie en branches wordt samengewerkt? Hoe zorgen we met elkaar voor een meerzijdige houding? Hoe zorgen we ervoor dat de relatie aangaan en het vraagstuk samen oplossen? Dat betekent: oordeelloos luisteren, investeren in het naast elkaar staan en helder zijn over verwachtingen.
Systemische oefening
Visualiseer eens in de vraagstukken waar je voor staat rondom een cliënt, een jeugdige, een gezin, inwoner, hulpvrager, eens een tafel waar iedereen die belangrijk voor die persoon is, aan zit. Met hun eigen perspectief. En kijk dan ook hoe alle wijsheden, positief en negatief, een rol hebben. Als je vaker met een systemische bril kijkt, heb je meer kans dat je tot gezamenlijke besluiten komt én je doet meer recht aan je rol en positie. Hoe jij van belang bent in het vraagstuk en leven van de ander.
Meer tips over hoe je systemisch kunt kijken naar vraagstukken? Lees ook de andere artikelen in dit drieluik: Drieluik: Systemische wijsheid binnen het Sociaal Domein en Jeugdhulp (1) en Drieluik: Systemische wijsheid in het sociaal domein en jeugdhulp (2)