Systemisch waarnemen, ook wel fenomenologisch waarnemen genoemd, is dat wat tot je komt alleen maar waar te nemen, te ervaren. Zonder oordeel, zonder interpretatie, puur als informatie.
Hoe je dat doet? Niet met je hoofd, maar met je lijf, én je zintuigen.Systemisch wijsheid is een geweten dat weet waar de verbindingen liggen, waar je loyaal en trouw aan bent of juist ontrouw.
Je kunt het onderverdelen in:
- Systeemdenken: gaat uit van de gedachte dat een organisatie niet bestaat uit losse onderdelen (mensen), maar dat alle onderdelen met elkaar verbonden zijn en een constante interactie met elkaar hebben.
- Systeemtheorie: gaat over het systeem van herkomst (je oorsprong, het gezin). En hoe die oorsprong bepalend is voor het hier en nu. Het verklaart waarom mensen doen wat ze doen, afhankelijk van in welke sociale context iemand zich bevindt.
Systemische wijsheid is dus een bundeling hiervan. Mét verschillende elementen en psychologische kennis van Jung, dat gaat over het collectief onbewuste. Gevoelens, herinneringen, rituelen die onze geestelijke erfenis zijn. Wat gebeurt er onderwater? Dat onbewuste richt zich vaak op je lijf. Dáár neem je het waar. Maar wat wil dit gevoel vertellen? Zoom uit en bekijk het vanaf een afstand. Je geeft verder geen betekenis aan wat je ziet, voelt, hoort. Je gaat niets bedenken. Je geeft letterlijk terug wat en waar je iets voelt, en wat hoor en ruik je? Maar óók: wat hoor je niet?
‘Zonder oordeel waarnemen en luisteren’
Systemische wijsheid betekent ook dat je het jezelf toestaat dat je het niet hoeft op te lossen. Of te weten. Het mag er gewoon zijn. Niet overdenken, geen analyses of een zoektocht naar logica. Je neemt waar wat er op je af komt. Je kijkt naar het grote geheel en neemt alles op wat er is. Je luistert met je lijf. Wat wil het vertellen? Daardoor zet je het bewustzijn van het systeemgeweten aan. Dat is een ander soort weten. Je staat letterlijk stil bij je lijf. Je geeft woorden aan je gevoel. Een leerzaam en reflectief moment.
Oefening systemisch waarnemen
Als je systemisch wijzer wilt worden, dan ben je ook beschikbaar om de anderen (systemen) te ontmoeten en die verbindingen te ervaren.
Stel jij ontmoet een oud systeem of nieuw systeem, misschien wel op een nieuwe plek. Je gaat van buiten ergens naar binnen waar je het systeem gaat ontmoeten of misschien ben je samen buiten, ergens waar je in verbinding kunt zijn.
Bedenk van tevoren: welke intentie heb ik? Wat wil ik graag ontmoeten in dit systeem? Stel je open wat het systeem je wilt vertellen? Probeer oordeelvrij te zijn. Als je merkt in dit systemisch waarnemen dat je al een oordeel hebt, dan heb je een keuze: interessant, maar ik hoef er niks mee. Laat het er dan bij.
Zet je zintuigen open. Je oren, ogen, neus, huid, mond. Wat ruik je? Wat hoor je? Wat zie je? Wat voor taal wordt er gesproken? Wat zijn de woorden die het systeem gebruikt? Wat wordt niet verteld? Is er contact? Waar voel je dat? Als je een stapje verder wilt gaan: wat merk je nog meer bij het systemisch waarnemen? Hoe beweegt het systeem, de groep? Wat zie je? Welk patroon zie je? Valt er iets op? Grappig, stuk, opvallend? Wat neem je waar?
Haal diep adem.
Hoe is het om hier te zijn? Hoe voelt het? Waar voel je het? Hoor jij bij dit systeem? Waar merk je dat aan? Merk je een conflict met een ander systeem? Misschien over hiërarchie, ordening, taken & verantwoordelijkheden. Of voel je een spanning? Waar voel je dat? In je lijf? Hoe is je ademhaling? Wat gebeurt er als je het conflict erkent? Terug naar het systemisch waarnemen, terug naar je lijf. Hoe is het nu?
Welke wijsheid heb je ontvangen?
Reflectieve oefening systemisch waarnemen (kan met 2 pers)
Dit is een makkelijke oefening die overal kan. Voor jezelf of als onderdeel van je training, groep, teamvergadering, adviesklus, gezin. Het mooiste is om deze oefening met z’n tweeën te doen: een stelt de vraag en de ander neemt waar.
Het gaat om het feitelijk registreren en waarnemen. Je stelt je open om systemisch waar te nemen. Je gaat op zoek naar hoe je het concreet maakt zónder dat je er invulling aan geeft. De vragensteller stelt een vraag of vertelt iets over een behoefte. De waarnemer geeft terug wat hij feitelijk terug wat hij ziet. Ik zag, ik hoorde en dat voelde ik daar en daar. Bespreek daarna: hoe was dit om te doen? Lukte het om oordeelloos waarnemen? Wat leren we hiervan?
Je kunt deze oefening ook alleen doen. Ga lekker naar buiten en gebruik je zintuigen: hoor je stemmen, ruik je het bos, voel je de wind, hoor je muziek of de vogels fluiten? Stel jezelf deze reflectieve vragen: welke sensaties heb ik waargenomen? Welke wijsheid neem ik mee? Hoe is het mij gelukt om zonder conclusies waar te nemen?
‘Mensen zijn in verbinding met elkaar, gedrag is altijd een interactie met de omgeving.’